νομικό γεγονός

Σύμφωνα με το δίκαιο όλων των λαών, η παραγωγή, η τροποποίηση ή η απόσβεση των νομικών σχέσεων ή καταστάσεων ή, όπως γενικότερα λέγεται, η πραγματοποίηση νομικών αποτελεσμάτων, βρίσκονται, κατά κανόνα, σε άμεση εξάρτηση από την επέλευση ενός γεγονότος, το οποίο, ακριβώς επειδή έχει την ιδιότητα να προκαλεί έννομες συνέπειες, θεωρείται ν.γ. Η κατηγορία των ν.γ. αναφέρεται σε δύο διαφορετικά είδη εκδηλώσεων: στο πρώτο είδος περιλαμβάνονται τα με στενή έννοια ν.γ., εκείνα δηλαδή που δε βρίσκονται σε εξάρτηση με την ανθρώπινη θέληση (φυσικά απλώς γεγονότα), όπως είναι η γέννηση, ο θάνατος, η πλημμύρα, ο τυφώνας και κάθε άλλο γεγονός από εκείνα που ονομάζουμε θεομηνίες και τα οποία προκαλούν ζημιογόνες για τον άνθρωπο συνέπειες. Με αυτό το είδος ν.γ. εξομοιώνονται επίσης και όσες πράξεις, μολονότι προέρχονται από τον άνθρωπο, δεν έχουν το στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικά τις πράξεις του ανθρώπου, την ύπαρξη δηλαδή θεληματικής και συνειδητής ενέργειας (για παράδειγμα, οι πράξεις ενός τρελού). Αλλά και άλλες εκδηλώσεις εξομοιώνονται προς τα με στενή έννοια ν.γ., μολονότι και αυτές δεν αποτελούν φυσικές, αλλά ανθρώπινες εκδηλώσεις. Αυτό συμβαίνει, ιδιαίτερα στη λεγόμενη περίπτωση της ηγεμονικής διαταγής (fait du prince, factum principis), όταν δηλαδή διαταγή της δημόσιας εξουσίας καθορίζει κυριαρχικά ορισμένες έννομες σχέσεις, π.χ. απαγορεύει την εισαγωγή ή την πώληση κάποιου αγαθού και κάνει έτσι αδύνατη την εκπλήρωση ανειλημμένης συμβατικής υποχρέωσης ορισμένου προσώπου απέναντι του αντισυμβαλλόμενου, προκαλώντας έτσι και την απόσβεση της ενοχής. Σε τέτοια περίπτωση η ηγεμονική διαταγή επιφέρει τα ίδια νομικά αποτελέσματα που προκαλεί ένα βίαιο φυσικό γεγονός (θεομηνία, σεισμός κλπ.), το oποίο καθιστά αδύνατη την κανονική λειτουργία και εξέλιξη της νομικής σχέσης (παραδείγματος χάριν την εκπλήρωση της παροχής σε μια σύμβαση). Και σε άλλες όμως περιπτώσεις είναι αδιάφορο - σε ό,τι αφορά την επέλευση ορισμένων έννομων αποτελεσμάτων, αν αυτά προέρχονται από ενσυνείδητη ανθρώπινη ενέργεια ή από απλό φυσικό αίτιο αυτό συμβαίνει π.χ. στην περίπτωση της πρόσκτησης με συνάφεια ή της σύμμειξης, δηλαδή της προσκόλλησης ή ένωσης δύο αντικειμένων που ανήκουν σε διαφορετικούς κυρίους, οπότε ο κύριος του κύριου αντικείμενου γίνεται κύριος και του επόμενου: είναι αδιάφορο, από νομική άποψη, αν το αίτιο της προσκόλλησης ή ένωσης είναι απλό φυσικό γεγονός ή θεληματική ενέργεια προσώπου. Και στις δύο περιπτώσεις, η πρόσκτηση αποτελεί ν.γ. με τη στενή έννοια. Το δεύτερο είδος, των με γενικότερη έννοια ν.γ., περιλαμβάνει τις νομικές πράξεις, δηλαδή τις ενσυνείδητες και θεληματικές ενέργειες, από τις οποίες παράγονται έννομες συνέπειες σύμφωνα με τον κανόνα δικαίου που ισχύει. Στην περίπτωση αυτή, ο νόμος δεν ρυθμίζει απλώς τις συνέπειες της ενέργειας ή συμπεριφοράς, αλλά λογαριάζει και την ίδια την ενέργεια ή συμπεριφορά που προκαλεί το έννομο αποτέλεσμα. Έτσι χαρακτηρίζονται με διάφορους τρόπους από το δίκαιο η καλή πίστη, ο δόλος, η ικανότητα δικαίου και δικαιοπραξίας κλπ. και, σύμφωνα με τα υποκειμενικά ή αντικειμενικά αυτά στοιχεία της συμπεριφοράς, ρυθμίζεται το περιεχόμενο ή η έκταση των έννομων συνεπειών της πράξης (κύρος συμφωνίας, επιβολή ποινικών κυρώσεων κλπ.). Οι νομικές πράξεις διακρίνονται, από την άποψη αυτή, σε νόμιμες ή παράνομες. Οι πρώτες είναι οι σύμφωνες με τον νόμο, τόσο από τυπική όσο και υπό ουσιαστική άποψη. Οι δεύτερες είναι οι πράξεις που είτε απαγορεύονται ρητά από τον νόμο είτε βρίσκονται σε αντίθεση με τις γενικές αρχές της έννομης τάξης. Σύμφωνα με τη διάκριση μεταξύ ποινικού και αστικού αδικήματος, οι παράνομες πράξεις υπάγονται είτε στην κατηγορία των αξιόποινων αδικημάτων (εγκλημάτων, πταισμάτων) είτε στην κατηγορία των παράνομων πράξεων αστικού χαρακτήρα, στις οποίες υπάγονται και οι ενσυνείδητες πράξεις, οι οποίες είναι αντίθετες προς τους νομικούς κανόνες και προκαλούν ζημία ή βλάβη σε άλλα πρόσωπα (αδικοπραξίες). Σπουδαία κατηγορία νομικών πράξεων αποτελούν οι δικαιοπραξίες. Ο δικαστής Αντόνιο ντα Μπούντριο διδάσκει κανονικό δίκαιο στο πανεπιστήμιο της Μπολόνια, σε μικρογραφία από κώδικα του 15ου αι.